Sbiro.eu – Zeughi de carte da tradiçion ligure

Taròcchi à pessigo (ò chinze)
zeugo ligure pe doî zugoei

Graçie à Romano Romani de Zena pe avei scompartio e regole do zeugo, e a-i atri zugoei che n’an mandou de testimonianse de variante addeuviæ da-e seu bande. Graçie ascì à Jonatan Kandell pe aveine aggiuttou à ammegioâ sta pagina.

Noçioin de base

Masso

Pe zugâ s’addeuvia un masso de taròcchi da 78 carte, fæto de 14 carte de mersa divise inte 4 merse (coppe , dinæ , scioî ò bastoin ♣ e spoæ ♠), 21 taròcchi numeræ da l’1 a-o 21, e o matto (ch’o l’à o numero 0 inte çerti massi). E carte de mersa en, pe ordine crescente, 1 (ò asso), 2, …, 9, 10, sbiro (S), cavallo (C), dònna (D), òmmo (Ò).[1] I taròcchi guägnan in sce tutte e atre carte, e tra doî taròcchi o guägna quello co-o numero ciù erto. O matto o l’é unna carta speçiale, e o seu ròllo o saià descrito inta seu seçion.

Moen

O zeugo o l’é fæto de un numero de moen, che en e fase de zeugo tra unna distribuçion e l’atra. Unna partia a l’é fæta de un numero pâ de moen, pe sòlito doe ò quattro, segondo pe quanto tempo se veu zugâ.

Distribuçion

Pe-a primma man, o massê o l’é cernuo à caxo. Dapeu, pe-e moen apreuvo, i zugoei s’alternan into ròllo. O massê o remescia e carte e o ê pòrze à l’avversäio pe coppâle. Dapeu o massê o s’ê piggia torna e o dà 15 carte pe zugou, çinque pe vòtta, à partî da l’avversäio; dapeu o mette o resto do masso (o muggio) da arente, coverto.

Execuçion

Preise

E moen do zeugo en fæte de unna serie de preise. Unna preisa a l’é a fase de zeugo inta quæ ciaschedun zugou o calla unna carta. Inte ògni preisa, o zugou ch’o zeuga pe-o primmo, dito zugou in attacco, o calla una carta (con mettila descoverta into mezo da töa) e l’avversäio o replica con callâne unn’atra. O guägna a preisa – e o cattua e doe carte in sciâ töa – o zugou ch’o l’à callou a carta a ciù fòrte.

Attaccâ

O zugou in attacco o peu callâ unna carta chesesegge de quelle ch’o l’à inte moen.

A-o prinçipio de unna man, o comensa in attacco l’avversäio do massê. Dapeu, o zugou ch’o l’à guägno a preisa o calla pe-o primmo inta preisa apreuvo, e o zeugo o va avanti à sta mainea fin à quande l’é finio tutte e carte.

Replicâ

O zugou ch’o replica a-a carta callâ in attacco o l’à da fâlo segondo e regole chì dabasso.

Fâ preisa

O fa preisa, ò sæ o cattua e doe carte in sciâ töa, o zugou ch’o l’à callou o taròcco ciù erto. Se no l’é stæto callou de taròcchi, o fa preisa o zugou ch’o l’à callou a carta ciù erta da mersa d’attacco. O zugou ch’o fa preisa o cattua e doe carte in sciâ töa e o ê poñe coverte into seu muggetto de preise da arente à lê.

Pescâ da-o muggio

Dapeu, se l’arresta ancon de carte into muggio, o zugou ch’o l’à guägno a preisa o pesca unna carta, o â mostra à l’avversäio, e o s’â piggia inte moen. L’avversäio o fa o mæximo.

A man a va avanti à sta mainea (attaccâ-replicâ-cattuâ-pescâ) fin à quande o muggio o finisce. À sto ponto, i zugoei zeugan ancon pe chinze preise co-e carte che an inte moen. Stæte terminæ ste chì ascì, a man a finisce e se conta i ponti.

Ponti de masso

A-a fin da man, ciaschedun di zugoei o guägna un ponto pe ògni træ carte stæte cattuæ inte preise. Se o numero de carte cattuæ da un zugou o no l’é divixibile pe trei, un resto de doe carte o s’à da arriondâ de d’ato, e un resto de unna carta o s’à d’arriondâ dabasso.

In azzonta, e carte da töa dabasso, se en stæte cattuæ, van ciascheduña o numero de ponti mostræ.[2]

CartePonti
taròcchi 1 e 20[3]4
o matto4
òmmi4
dònne3
cavalli2
sbiri1
atre carte0

A somma di ponti de masso ottegnui da-i doî zugoei a l’é donca delongo 78 pe man.

O matto

O matto o l’é unna carta speçiale ch’a se peu callâ in replica à chesesegge carta. O matto o peu ëse callou ascì comme carta d’attacco, into quæ caxo l’avversäio o l’é libero de replicâ con chesesegge carta.

Chi o zeuga o matto o perde delongo a preisa. Sciben, o no perde o matto: dòppo ch’o l’à callou, o s’ô repiggia e o ô mette into seu muggetto de preise, pe traverso e descoverto. Dæto che o zugou ch’o l’à callou o matto o l’arresta con unna carta de ciù (perché o l’à «sarvou» o matto da unna preisa ch’o l’à perso), o l’avià da dâ à l’avversäio unn’atra carta in scangio: saieiva à dî, o l’avià da guägnâ unna ò ciù preise apreuvo à quella dond’o l’à callou o matto, e o l’avià da dâ unna de carte chesesegge de quelle cattuæ inte ste preise à l’avversäio. Stæto fæto o scangio, per arregordâse d’aveilo fæto, a carta do matto a l’à da ëse giâ torna comme e atre into muggetto de preise.

Se o zugou ch’o l’a callou o matto o no l’arriësce à dâ unna carta in scangio (saieiva à dî ch’o no l’arriësce à guägnâ a-o manco unn’atra preisa dòppo aveilo callou), a-a fin da man o l’avià da dâ via o matto à l’avversäio.[4]

Bagatto urtimo

Se o taròcco numero 1 (dito bagatto) o l’é callou inte l’urtima preisa da chisesegge, o zugou ch’o fâ sta preisa o guägna ascì 20 ponti in azzonta. Sto bonus chì o l’é dito bagatto urtimo.[5]

Boñe

Avanti de callâ a seu carta, inte chesesegge preisa, i zugoei peuan guägnâ di ponti in azzonta con accusâ (annonçiâ) d’avei inte moen de combinaçioin speçiale de carte, dite boñe, bonzeughi ò accuxi. E boñe poscibile en:[6]

BoñaPonti
taròcchi
(10 taròcchi ò ciù tanti)
1 pe taròcco
gatti
(matto ciù taròcchi 1 e 20)
10
famiggia
(e 4 figue de unna mersa)
10
quaterno
(de S, C, D ò Ò)
10
terno
(de S, C, D ò Ò)
5

No gh’é mai obrigaçion d’accusâ unna boña. Se un zugou o no l’accusa, o no guägna i ponti correspondenti. Se però o veu guägnâ i ponti de unna boña, o l’à da accusâla e mostrâne e carte.

Se peu accusâ e boñe inte chesesegge preisa, ma solo avanti d’avei callou a seu carta. Se peu accusâ ciù de unna boña pe man, compreiso ciù de unna famiggia de merse despæge, ò ciù de un quaterno ò de un terno de carte despæge. L’é permisso d’addeuviâ e mæxime carte pe ciù de unna boña: pe fâ un exempio, un zugou con 10 ò ciù tanti taròcchi, comprexi l’1 e o 20, e co-o matto ascì, o peu accusâ segge taròcchi segge gatti.

Pe-a boña di taròcchi beseugna accusâ a-o manco 10 taròcchi, e a vâ 1 ponto pe taròcco mostrou. Un zugou con ciù de 10 taròcchi o peu dispoñe de tegnîne quarchedun segretto, into quæ caxo o guägna solo che i ponti correspondenti a-i taròcchi stæti mostræ. Sciâ nottan che pe sta boña o matto o no l’é consciderou un taròcco, e donca no se peu contâlo comme un di 10 taròcchi.

Se un zugou o l’accusa taròcchi con un çerto numero de taròcchi, e dapeu o s’attreuva con ancon ciù de taròcchi inte moen, o peu accusâ taròcchi torna. E accuse de taròcchi dòppo a primma van però solo che i ponti di taròcchi in azzonta: pe fâ un exempio, un zugou ch’o l’agge accusou 10 taròcchi (pe 10 ponti) e che apreuvo o n’accuse 12, o guägnià solo che 2 ponti de ciù pe sta segonda boña.

E boñe do quaterno e terno se peuan formâ solo che co-i sbiri, i cavalli, e dònne e i òmmi. Se un zugou o l’accusa un terno e dapeu o s’attreuva inte moen tutte quattro e carte pe formâ o quaterno, o peu accusâlo. Inte sto caxo però, o guägnià solo che 5 ponti pe-o quaterno, dæto ch’o l’aiva za guägno 5 ponti pe-o terno. Un zugou o peu dispoñe ascì s’o veu, pe raxoin strategiche, de accusâ solo che un terno sciben ch’o l’à tutte quattro e carte pe formâ o quaterno, de mainea che unna carta a l’arreste segretta.

Ponti

I ponti complescivi en fæti da-a somma di ponti de masso (78 inte tutto tra i doî zugoei), un numero variabile de ponti pe-e boñe e, se l’é stæto guägno, i 20 ponti do bagatto urtimo.

I ponti se scrivan in sce un papê, inte unna töa con doe colònne, uña pe zugou. Pe ciascheduña man, i zugoei scrivan inta seu colònna i ponti de boñe stæte accusæ, un pe riga, e i ponti pe-o bagatto urtimo (quande l’é stæto guägno). Inta riga dòppo scrivan i seu ponti de masso, e de sotta tian unna riga pe marcâ a fin da man. Dapeu van avanti à scrive i ponti de moen apreuvo da mæxima mainea. A-a fin da partia, ciaschedun zugou o somma i ponti da seu colònna pe ottegnî i seu ponti complescivi.

In sciô feuggio di ponti, da arente a-i ponti de boñe, o peu ëse utile scrive ascì o nomme da respettiva boña. L’exempio chì dabasso o l’é de unna partia fæta de doe moen tra o zugou A e o zugou B. Inta primma man, o zugou A o l’à guägno 10 ponti con accusâ 10 taròcchi e o l’à guägno 2 ponti in azzonta apreuvo con accusâ 12 taròcchi; o zugou B o l’à accusou unna famiggia de dinæ e o l’à fæto bagatto urtimo; tutti doî i zugoei an guägno 39 ponti de masso. Inta segonda man, o zugou A o l’à accusou un terno de cavalli pe 5 ponti, e dapeu o l’à accusou un quaterno de cavalli pe 5 ponti de ciù; o zugou B o l’à accusou gatti, pe 10 ponti; o zugou A o l’à guägno 20 ponti de masso, o zugou B o n’à guägno 58.

Zugou AZugou B
10 T10 ♦
 2 T20 B
3939
 5 C10 G
 5 C
2058

Inte l’exempio de d’ato, i ponti finali pe-o zugou A en donca 10+2+39+5+5+20=81, e pe-o zugou B en 10+20+39+10+58=137.